| REGISTER |
| Registernummer | 3.501.034 |
| INLEIDING |
| |  |
| | Foto: Frank van den Boogert |
| Objectaanduiding | Setra S9 / Speedwell 16 |
| Categorie/klasse | Autobussen |
| Soort object | Dieselbus |
| Type | Touringcar
|
Serie | 15-17 |
Merk | Setra |
Model | Setra S9 |
Uitvoering (1) | Kässbohrer |
| Bouwjaar | 1966 |
| Ontwerper(s) | Chassis: n.v.t.
Motor: Henschel (Kassel, Duitsland)
Zelfdragende carrosserie: Kässbohrer (Ulm, Duitsland)
|
| Producent(en) | Chassis: n.v.t.
Motor: Henschel (Kassel, Duitsland)
Zelfdragende carrosserie: Kässbohrer (Ulm, Duitsland)
Oorspronkelijke interieur: Domburg (Montfoort)
Huidige interieur: Smit (Joure)
|
| Gebruiker(s) | Toerwagenbedrijf J. Voerman, Den Haag; later:
Speedwell Touringcars B.V., Den Haag
|
Periode gebruik | van 1966 tot en met 1980 |
| Regio gebruik | Geheel Nederland; buitenland |
| Opmerkingen inleiding | Kenteken: AB-40-88 |
| BESCHRIJVING |
| Functie | Personenvervoer (groeps- en toervervoer) |
| Techniek | Motor: 6-cylinder dieselmotor
Versnellingsbak: handgeschakeld (vier versnellingen met "hoge en lage" stand)
Remsysteem: hydraulisch, luchtbekrachtigd
Capaciteit: 28 zitplaatsen
|
| Bouwwijze | Zelfdragende carrosserie van gelaste kokerprofielen; metalen framewerk met metalen beplating. |
| Vorm | Kleine touringcar met achterin geplaatste motor; een opbouw met ronde vormen, panoramaruiten en een enkele in-/uitstapdeur voor de vooras. Zitplaatsen op twee rijen dubbele fauteuils van eenvoudige uitvoering (zonder hoofdsteunen).
Kleuren: lichtblauwe onderzijde met donkerblauwe banen en crème raampartij en dak. Kenmerkende chromen grille-rand op het front. De oorspronkelijke wieldoppen en ook de chromen "vleugels" op het front ontbreken.
|
| GESCHIEDENIS |
| Geschiedenis | Het merk van deze bus zegt meteen iets over de wijze waarop hij is gebouwd. De merknaam Setra is namelijk afgeleid van selbsttragend, Duits voor zelfdragend. De firma Kässbohrer uit Ulm, een bedrijf met een lange traditie op het gebied van carrosseriebouw, was een van de eersten die vanaf het begin van de jaren vijftig deze zelfdragende bouwwijze op grote en succesvolle schaal toepaste. De bussen van dit type werden door Kässbohrer onder de merknaam Setra op de markt gebracht. Zoals het woord al aangeeft "draagt de bus zich zelf" en wordt de dragende functie niet vervuld door een apart chassis, maar door de combinatie van een veel lichter framewerk en een extra verstevigde carrosserie. Hierdoor wordt een grote gewichtsbesparing bereikt, wat weer gunstig is in de exploitatie. Als krachtbron voor de Setra's werden aanvankelijk Henschel- en later uitsluitend Mercedes motoren ingebouwd.
Kässbohrer was erg succesvol met zijn Setra's en is ook vandaag de dag nog steeds een belangrijke bouwer van (onder andere dubbeldeks) toerwagens. Voor velen is een Setra nog steeds de Rolls Royce onder de touringcars. Waarschijnlijk dacht Jan Voerman er ook zo over toen hij in 1966/1967 drie Setra's van het type S9 aanschafte voor zijn "Toerwagenbdrijf J. Voerman", de voorloper van het later zo bekende touringcarbedrijf "Speedwell". De heer Voerman had een speciale filosofie met betrekking tot de door hem uitgevoerde reizen en het daarvoor in te zetten busmaterieel. Zo vond hij dat, zeker voor de kortere reizen, voor "zijn" publiek de stoelen niet uitgerust moesten zijn met hoofdsteunen ("kopkussentjes"). Het ontbreken daarvan zou het groepsgevoel en de mogelijkheid om onderling te converseren ten goede komen. Omdat Kässbohrer het door de heer Voerman gewenste type meubel niet kon of wilde leveren, werden de Setra's "leeg" geleverd en in Nederland van een interieur voorzien door de firma Domburg. Dit oorspronkelijke interieur werd in 1972 vervangen door het huidige, geleverd door carrosseriebedrijf Smit uit Joure. Ondanks het Nederlandse interieur is het een typische Duitse toerwagen, waarvan er in de jaren zestig en zeventig vele reden.
Deze eerste serie Setra's was bijzonder succesvol en er zouden bij Speedwell nog vele bussen van dit merk volgen. Na zijn actieve tijd bleef bus 16 bij Speedwell bewaard en later werd hij door de heer Voerman ingebracht in de SVA. Na een grondige restauratie in de periode 1994-1997, mag de 16 weer gezien worden, als representant van een succesvol type touringcar.
|
| ILLUSTRATIES |
| Additioneel beeld 1 |  Foto: Jan Voerman |
| Additioneel beeld 2 | Niet ingevoerd |
| MEER INFORMATIE |
| Informatie bij/via | Stichting Veteraan Autobussen |
| Bronnen | * M. Wallast: Autobussen in Nederland (Rijswijk, 1987)
* D. Hanke: 75 Jahre Omnibusbau bei Kässbohrer (Bonn, 1986)
* J. Voerman: 30 jaar Speedwell - 50 jaar Touringcars (Monster, 1982)
|
| Externe links | Stichting Veteraan Autobussen |
| HUIDIGE EIGENDOM |
| Soort eigendom | Behoudsorganisatie |
| Naam organisatie | Stichting Veteraan Autobussen (SVA) |
| WAARDESTELLING |
| Cultuurhistorische waarde |
| Status | C |
| Motivatie | Culturele biografie
► Historische context
In de jaren '60 van de vorige eeuw had nog lang niet iedereen een auto, ook de welgestelden niet. De welvaart was wel al ver genoeg gestegen om reizen en uitstapjes te kunnen maken en de heer Voerman richtte zich met zijn "Reisbureaux Speedwell" op het luxueuze segment in de toursector.
► Type
De Speedwell 16 is een bus van het merk Setra S9, een type dat bekend stond om zijn comfort. De bus heeft een enkele klapdeur voor de vooras en twee rijen dubbele fauteuils. Speedwell beschikte zelfs over wagens met drie plaatsen in de breedte, maar dat was hier dus niet zo. "Setra" betekent "selbsttragend" (zelfdragend) en de bus heeft dus geen apart chassis. Bijzonder is (hoewel op dat moment bij Setra gebruikelijk) dat de bus is voorzien van een Henschel motor. Dit fabricaat komt men in Nederland bij bussen weinig tegen, bij vrachtwagens is het een tijd redelijk populair geweest. De bus is in Duitsland gebouwd, echter zonder interieur. Het oorspronkelijke interieur was van Domburg, het huidige is van Smit Joure en dateert uit 1972.
► Object
Het object heeft dienstgedaan van 1966 tot 1980 en zal ongetwijfeld een groot deel van Europa hebben bezocht. Het heeft twee generaties meubilair gekend.
► Object als erfgoed
Na zijn werkzame leven werd de bus door de heer Voerman tot museumbus bestemd. Hij werd in de jaren '90 grondig gerestaureerd.
Representatiewaarde
► Schakelwaarde
Setra heeft met zijn zelfdragende carrosserieën en goede comfort een bijdrage geleverd in de ontwikkeling van de autobusbouw. Het type S9 beviel goed en Speedwell heeft er drie van gehad.
► IJkwaarde
Het object heeft ijkwaarde omdat het laat zien wat op dat moment mogelijk was in de autobusbouw. Het type was succesvol, maar dat betekent niet dat het in die tijd beeldbepalend was. Daarvoor maken touringcars een te klein deel uit van het totale verkeer en zij spreiden zich nogal.
► Symboolwaarde
De Speedwell 16 laat de toenemende welvaart zien: er was ruimte voor een luxe segment in het tourvervoer.
Zeldzaamheid
Setra was een succesvolle bouwer van touringcars en er hebben er vrij veel van in Nederland gereden. Het type S9 is echter maar in een beperkt aantal (ca. 10 stuks) vertegenwoordigd geweest. Wellicht bestaat er naast de Speedwell 16 nog een exemplaar van, maar zeker is dat niet. Daarmee is de Speedwell 16 zeldzaam.
Staat van het object
Het object is in de jaren '90 gerestaureerd en daarna goed bijgehouden; de bus is rijvaardig.
Ensemblewaarde
Niet van toepassing.
Presentatiepotentieel
Hoewel de bus geen duidelijk stempel draagt van "oud" en velen dat ook niet zullen onderkennen, gaat er toch een zekere sfeer van voorbije tijden van uit. De bus is goed onderhouden en heeft dus een goed presentatiepotentieel.
Cultuurhistorische waarde
De bus is grotendeels in Duitsland gebouwd en bracht zijn werkzame leven door bij een Nederlands bedrijf. Hij is verbonden met het luxere segment in het tourvervoer. Dat was slechts weggelegd voor een klein deel van de bevolking zodat weinigen in hun leven met deze bus kennis zullen hebben gemaakt. Touringcars verschijnen op onregelmatige plaatsen en tijden op straat en zij dragen dus ook weinig bij aan een bepaald tijdsbeeld in de herinnering. Daardoor heeft de bus een zekere cultuur-historische waarde, maar groot is die toch niet. Het bezit van een (weinig voorkomende) Henschel motor maakt de bus eerder tot een uitzondering dan tot een bijzonderheid.
|
| Waardering door | Commissie |
| Opmerkingen | |
| Authenticiteit |
| Status | |
| Motivatie | |
| Waardering door | Commissie |
| Opmerkingen | |
