INLEIDING |
| L.Verhoef |
Objectaanduiding | TET 1 |
Categorie/klasse | Interlokale tram |
Soort object | Elektrisch motorrijtuig |
Type | emr 2, drieramer TET 1 - 7 |
Bouwjaar | 1908 |
Ontwerper(s) | |
Producent(en) | Fabriek van Rijtuigen en Tramwegrijtuigen fa J.J. Pennock Lszn 's-Gravenhage NL |
Gebruiker(s) | De Twentsche Elektrische Tramweg-Maatschappij - TET |
Periode oorspronkelijk gebruik | 1908-1933 |
Regio oorspronkelijk gebruik | Twente: Tramlijn Enschede-Glanerbrug |
Geschiedenis | Afgeleverd 1908. Buiten dienst gesteld in 1933.
Sindsdien tuinhuisje in de Gemeente Losser.
Het historische belang van de bak van de TET 1
Historie van het bedrijf
De Twentse Elektrische Tramweg Mij (TET) is in juli 1908 begonnen met de exploitatie van de elektrische tramlijn tussen Enschede en Glanerbrug. Pennock in Den Haag leverde 7 twee-assige elektrische motorrijtuigen.
Naderhand heeft Allan uit Rotterdam nog 2 motorwagens geleverd.
Vanaf 19015 diende als versterking een aantal bijwagens. Toen werden ten behoeve van de conducteur kopdeuren aangebracht.
Zowel in lengte van het net als in aantal wagens is de TET het kleinste bedrijf in Nederland gebleven. Ten gevolge van de crisis in de dertiger jaren bleek de exploitatie blijvend niet rendabel. Het elektrische bedrijf is in 1933 gestaakt ten gunste van een busbedrijf dat tot de fusie in Oostnet zelfstandig heeft bestaan.
Het materieel
Het Haagse Pennock leverde de eerste 7 motorwagens. Dit zijn de enige elektrische trams gebleven die Pennock ooit heeft gemaakt. Voor het ontwerp is waarschijnlijk gebruik gemaakt van tekeningen van een Engelse dubbeldekstram uit de periode 1900-1910. Mr. R.G. Klomp heeft gewezen op de duidelijke overeenkomst
met de trams van de Tyneside Tramways. Dit specifieke model is geleverd door George Milnes & Co in 1902, en was voorzien van een Brill 21E onderstel.
In wezen werd alleen het onderste deel van de bak gebruikt. Als gevolg daarvan waren de TET-trams volgens het bestek niet voorzien van de in die tijd
gebruikelijke lichtkap, maar hadden ze boven de drie zijramen dubbele ventilatieruitjes. Bij de vervolgbestelling van 2 stuks heeft fabrikant Allan zich in 1909 geconformeerd aan het bestaande bestek en de TET 8 en 9 uitgevoerd zonder lichtkap en met ventilatieruitjes boven de drie zijruiten. Dit model is daarna door Allan vanaf 1912 overgenomen ten behoeve van leveringen aan de Haagsche Tramweg Mij (HTM) in Den Haag bij de bijwagens 600-629, 650-689, 901-920 en de motorwagens 801-830 en aan de Rotterdamsche Electrische Tram (RET) in Rotterdam in de motorwagen series 152-176, 177-201, 202-221 en in de bijwagen series 351-360 en 361-406. Ook de Noord-Zuid Hollandse Tramweg-Maatschappij (NZH), met leverancier Beijnes, koos voor dit model.
De TET trams 1-7 zijn daarmee het leidende
voorbeeld (archetype) van een ontwikkeling naar een andere vormgeving van elektrische trams rond 1910.
De TET 1
Bij het staken van het trambedrijf zijn de trams onttakeld. De bakken zijn voor hergebruik verkocht. Een Twentse werkgroep van de Tramweg Stichting heeft ooit zo'n bak, de TET 2, tot dan gebruikt als schapenhok, verworven. Door de slechte
huisvestingsmogelijkheden is in 1973 de bak tijdens een storm omgewaaid en, onherstelbaar beschadigd, helaas gesloopt.
De TET 1 is in 1933 in gebruik genomen als tuinhuisje in Overdinkel. Voor zover bekend is dit de allerlaatste TET-bak. De conditie is ten gevolge van de gunstige bewaarcondities relatief zeer goed.
Zie voor de fotoserie:
https://www.tubantia.nl/enschede/opknap-tet-motorwagen~add6947e/
Als archetype van een bepaalde ontwikkeling is deze bak echter een onderdeel van ons industriële en culturele erfgoed en als zodanig een monument. Voor het behoud van dit monument zijn er gunstiger alternatieven dan handhaving als tuinhuisje.
Pogingen tot verwerving
Met de oorspronkelijke eigenaar was door de Twentse werkgroep een afspraak gemaakt dat bij de verkoop van het terrein waarop de bak was geplaatst een voorbehoud zou worden gemaakt voor wat betreft de bak. Helaas is dat niet gebeurd. Met de huidige eigenaar is sinds 1983 vergeefs onderhandeld door diverse mensen, het laatst in 1998 door de wethouder Schulten, met de portefeuille cultuur, van de
gemeente Losser, waar het buurtschap Overdinkel bij hoort. Daarbij is een prijs van fl 40.000 overeengekomen en afgesproken dat een vervangende opstal kon worden herplaatst. Door verschil in inzicht van de eigenaar en de Gemeente is dit nog niet gerealiseerd. Het probleem wordt het verder bemoeilijkt door de aanwijzing van de buitenruimte
in Overdinkel tot Natura 2000 gebied.
Omdat de TS nooit de hoop heeft verloren dat de bak verworven zou kunnen worden, staan sinds 1983 allerlei onderdelen gereserveerd, zoals motoren, assen met wielen, schakelkasten, weerstanden, een sleepbeugel en de 4 originele koplampen.
Uit het Rijksarchief is een kopietekening van het Algemeen plan verworven en in het boek "Elektrische tractie" van Suringar blijkt fig. 505 een litho te zijn van het onderstel van de TET 1-7, Kennelijk is het onderstel door Pennock zelf ontworpen om de kosten te verlagen in plaats van de in Engeland gebruikelijke Brill 21E-trucks over te nemen. Kopieën van het originele bestek zijn aanwezig alsmede een Instructieboekje ten behoeve van het TET personeel
Na de restauratie zal de plaats waar de wagen zal worden gebruikt moeten worden vastgesteld. In wezen zou dit op alle aanwezige railnetten met een museumvloot kunnen. Deze afspraak is echter pas definitief te maken na de verwerving van de bak en de restauratie.
Status bak.
Gezien de unieke combinatie van eigenschappen die de bak heeft:
- archetype van een trammodel,
- enige elektrische tram van Pennock
- en laatste overgebleven model van de TET voor de tramlijn Enschede-Glanerbrug, wordt bij de Beoordelingscommissie de A-status aangevraagd.
Bewilliging van de eigenaar
De huidige eigenaar gaat akkoord met deze aanvraag,
J.J.G. Koopmans
22-04-2014
Op 17-09-2016 is de bak door de Tramweg Stichting opgehaald van zijn verblijfplaats en gestald in een opslagloods in afwachting van restauratie. |
Opmerkingen inleiding | |
BESCHRIJVING OBJECT |
Functie | Reizigersvervoer |
Techniek | Elektrisch (twee motoren) via bovenleiding |
Bouwwijze | |
Vorm | Uiterlijke kenmerken: Electrisch motorrijtuig met stuurstanden aan beide zijden op twee vaste assen. Voorzien van sleepbeugel stroomafnemer : Houten bovenbouw op stalen onderstel.Electrische aandrijving SSW. |
Opmerkingen beschrijving | |
WAARDERING OBJECT |
Cultuurhistorische waarde |
Status | A |
Motivatie | Het elektrisch motorrijtuig 1 van de De Twentsche Electrische Tramweg-Maatschappij (TET) representeert een aantal belangrijke ontwikkelingen in de geschiedenis van het Nederlandse railvervoer (criterium A1):
- Behalve in de grote steden, reden in de eerste helft van de 20e eeuw ook elektrische trams in kleinere provinciesteden en regio's buiten de Randstad (Groningen, Arnhem, Nijmegen, Walcheren, Zuid-Limburg). Motorrijtuig TET 1 is een zeldzame representant van deze kleinere trambedrijven.
- In het begin van de 20e eeuw vond een ontwikkeling in de bouw van tramwagens plaats, waarbij de lichtkap op het dak (waarin ruitjes zorgden voor lichtinval en, geopend, voor ventilatie) werd vervangen door kleine ruitjes boven de zijramen. Dit voorbeeld werd nagevolgd door de grote trambedrijven als de HTM (Den Haag), de RET (Rotterdam) en de NZH (interlokale en lokale trams in Noord- en Zuid-Holland). Motorrijtuig TET 1 is de oudste representant van deze ontwikkeling.
Opmerking: Bij stoomtrambedrijven reden al langer rijtuigen zonder ventilatiekap. |
Waardering door | Beoordelingscommissie Nationaal
Register Railmonumenten |
Opmerkingen | |
Authenticiteit |
Status | |
Motivatie | De informatie over dit object is afkomstig uit het Nationaal Register Railmonumenten. Binnen dit register wordt (nog) niet structureel op authenticiteit beoordeeld. |
Waardering door | Beoordelingscommissie Nationaal
Register Railmonumenten |
Opmerkingen | |
HUIDIGE EIGENDOM |
Eigenaar/beheerder | Particulier |
Opmerkingen eigendom | |
ILLUSTRATIES |
Historische toestand | Ingevoerd |
Credits | |
Streeftoestand | Niet ingevoerd |
Opmerkingen illustraties | |
INFORMATIE OBJECT |
Registernummer | 2.000.0484 |
Meer informatie bij/via | www.tubantia.nl/regio/enschede/opknap-tet-motorwagen-1.3935012
|
Opmerkingen informatie | Object is het archetype van de tramuitvoering zonder lichtkap en kleine ruitjes boven de zijramen.Nagevolgd door o.a. HTM, RET en NZH
Enige electrische tram gebouwd door Pennock.
Enige overgebleven tram van de TET. |