Railmonumenten

GVBA 1236 (GTA 236)

INLEIDING
	Foto: Wikimedia Commons
Objectaanduiding	GVBA 1236 (GTA 236)
Categorie/klasse	Lokale tram
Soort object	Elektrisch motorrijtuig
Type	emr2 - Grootbordeswagen 236-300
Bouwjaar	1918
Ontwerper(s)
Producent(en)	Werkspoor Amsterdam Nederland
Gebruiker(s)	Gemeentetram Amsterdam / Gemeente Vervoerbedrijf Amsterdam
Periode oorspronkelijk gebruik	1918 - 1960
Regio oorspronkelijk gebruik	Amsterdam
Geschiedenis	Historische context In de eerste decennia van de twintigste eeuw zette de verstedelijking als gevolg van de industriële revolutie in ons land zich in hoog tempo door. Overal werd nieuwbouw vastgeplakt aan de 19e eeuwse stad, zo ook Amsterdam. Dankzij de Woningwet van 1901 kregen overheid en woningbouwverenigingen een steeds dikkere vinger in de pap van stedenbouw en volkshuisvesting, wat de kwaliteit zeker ten goede kwam. Voor al deze nieuwe wijken was uitbreiding van het tramwegnet nodig en in de jaren 1910 werden zo'n tien nieuwe tramlijnen geopend, niet alleen naar het centrum, maar ook tussen de nieuwe wijken onderling. Type: de Grootbordesser Hiervoor was opnieuw een groot aantal nieuwe trams nodig. Werkspoor leverde in die jaren 135 motorwagens, die zich met hun drie zijramen duidelijk onderscheidden van de Unions van vóór die tijd. Ze werden Grootbordessers genoemd, vanwege hun grote balkons aan de uiteinden. Door de grote balkons met dubbele deuren konden twee passagiers tegelijk in- en uitstappen; op de treden naar de balkons was daartoe met grote witte letters IN en UIT geschreven. In 1918/19 werd een serie bijpassende bijwagens geleverd. Modernisering De passagiers zaten in de Grootbordessers aanvankelijk tegenover elkaar op twee lange banken in lengterichting, zoals in die tijd gebruikelijk was. Vanaf de jaren twintig zijn deze banken geleidelijk vervangen door de later gebruikelijke dwarsbanken. De Grootbordessers werden afgeleverd in dezelfde kleuren als de Unions: donkerblauw met gelakte teakhouten panelen. Daarna kreeg ook dit type de nieuwe huisstijlkleuren van de Gemeentetram Amsterdam: een lichtere kleur blauw met grijs rond de raampartij. Hét standaardtype Na de Union-trams vormden de Grootbordessers de tweede grote serie stadstrams voor Amsterdam. Ze hadden een wat moderner vormgeving. De Grootbordessers waren lange tijd hét standaard-tramtype voor Amsterdam. Van 1910 tot 1960 waren ze zeer bepalend voor het Amsterdamse stadsbeeld; ze werden op bijna alle tramlijnen ingezet. In de jaren 1950 werden ze buiten dienst gesteld; 18 motorwagens werden tot werkwagens verbouwd, voornamelijk pekelwagens voor de sneeuwdienst.
Opmerkingen inleiding
BESCHRIJVING OBJECT
Functie	Reizigersvervoer; lokaal vervoer
Techniek	Twee elektromotoren via bovenleiding 600 volt
Bouwwijze
Vorm	Uiterlijke kenmerken: Tramrijtuig op twee vaste assen. De rijtuigbak heeft aan weerszijden drie grote ramen. Aan beide zijden een gesloten balkon met stuurstanden. Op het dak bevindt zich een beugel voor de stroomafname. De tram is blauw geschilderd.
Opmerkingen beschrijving
WAARDERING OBJECT
Cultuurhistorische waarde
Status	A
Motivatie	Het motorrijtuig GVB 1236 is de oudste representant van een grote serie Amsterdamse stadstrams (de zogenaamde Grootbordeswagens), bedoeld voor massavervoer over korte afstand. Het object krijgt de A-status (A2) als representant van een beeldbepalende serie in de geschiedenis van het Nederlandse railvervoer. Hiervan hebben 135 exemplaren gedurende vele tientallen jaren dienst gedaan in de stad Amsterdam. Opmerking(en) (1) Dit object is onderdeel van een kleinere deelserie met een afwijkende elektrische installatie. Het is bovendien een representant van een deel van de Grootbordessers die later verbouwd werden tot eenrichtingwagens. (2) Een ander exemplaar van de serie Grootbordeswagens was eerder met een A-status in het Nationaal Register Railmonumenten ingeschreven: de GTA 321 (regnr. 027). Dat betreft een niet-verbouwd exemplaar, zoals deze wagens oorspronkelijk in dienst werden gesteld, dus een tweerichtingwagen. Vanwege de onzekere status van de GTA 321 heeft de commissie in overleg met de Tramweg Stichting besloten om de A-status toe te kennen aan de nu voorgedragen GVB 1236, omdat dit object de oudste representant is van de Grootbordessers, duidelijk ouder dan de andere bewaard gebleven exemplaren. De 321 is "afgewaardeerd" tot een B-status. Nader gepreciseerd als een B2-status: "het object is een attractief onderdeel van de collectie door z'n opmerkelijke geschiedenis". Die geschiedenis maakt ook die GTA 321 cultuurhistorisch waardevol: het object laat zien, dat na het succes van de eerste serie, later nog grote aantallen gelijksoortige motorwagens zijn aangeschaft, die op technisch gebied enigszins afwijken van de eerste serie, maar toch met die eerste serie één geheel en één grote serie van 135 wagens vormend. (3)Bij de voordracht van het elektrisch motorrijtuig GVB 1236 werd door de Tramweg Stichting een cultuurhistorische waardestelling verricht met gebruikmaking van de criteria van het Waardestellend kader mobiel erfgoed (WSK). Deze waardestelling is te vinden achter de onderste link hierboven.
Waardering door	Beoordelingscommissie Nationaal Register Railmonumenten
Opmerkingen
Authenticiteit
Status
Motivatie	De informatie over dit object is afkomstig uit het Nationaal Register Railmonumenten. Binnen dit register wordt (nog) niet structureel op authenticiteit beoordeeld.
Waardering door	Beoordelingscommissie Nationaal Register Railmonumenten
Opmerkingen
HUIDIGE EIGENDOM
Eigenaar/beheerder	Museum/instelling
Collectie	Stichting Beheer Collectie Amsterdam Vervoer Museum
Opmerkingen eigendom
ILLUSTRATIES
Historische toestand	Ingevoerd
Credits	Foto: Archief Tramweg Stichting
Streeftoestand	Ingevoerd
Credits	Foto: Archief Tramweg Stichting
Opmerkingen illustraties
INFORMATIE OBJECT
Registernummer	2.000.0027
Meer informatie bij/via	www.railmonumenten.nl/fact_em_321.htm www.amsterdamsetrams.nl/materieelbeschrijvingen/04materieel.htm www.nl.wikipedia.org/wiki/Amsterdamse_tweeassers#Grootbordessers www.mobiel-erfgoed.nl/NRME_documenten/Registernummer 800_Waardesting vlgs WSK.pdf
Opmerkingen informatie